Prasasti Anjuk Ladang

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
(Dialihkan dari Prasasti anjuk ladang)
Prasasti Anjuk Ladang di Museum Nasional Jakarta.

Prasasti Anjuk Ladang adalah piagam batu berangka tahun 859 Saka (versi L.-C. Damais, 937 M) atau 857 Saka (versi Brandes, 935 M) yang dikeluarkan oleh Raja Sri Isyana (Pu Sindok) dari Kerajaan Medang setelah pindah ke bagian timur Pulau Jawa. Prasasti ini juga disebut Prasasti Candi Lor karena ditemukan pada reruntuhan Candi Lor, di Desa Candirejo, Loceret, Nganjuk, beberapa kilometer di tenggara kota Nganjuk.

Beberapa bagian prasasti ini telah aus sehingga tidak dapat terbaca seluruhnya, terutama pada bagian atas prasasti. Dari beberapa tulisan yang tidak mengalami aus didapatkan keterangan bahwa "Raja Pu Sindok telah memerintahkan agar tanah sawah kakatikan (?) di Anjukladang dijadikan sima dan dipersembahkan kepada bathara di sang hyang prasada kabhaktyan di Sri Jayamerta, dharma dari Samgat Anjukladang". Penamaan "Anjukladang" mengacu pada nama tempat yang disebutkan dalam prasasti ini, yang kemudian dikaitkan dengan asal mula nama Nganjuk sekarang, dan prasasti inilah yang menyebut pertama kali toponim tersebut.

Prasasti ini sekarang menjadi koleksi Museum Nasional di Jakarta dengan Nomor Inventaris D.59.

Penafsiran[sunting | sunting sumber]

Sebagian tulisan pada Prasasti Anjuk Ladang

Menurut J.G. de Casparis, penduduk Desa Anjukladang mendapat anugerah raja dikarenakan telah berjasa membantu pasukan raja di bawah pimpinan Pu Sindok untuk menghalau serangan tentara Malayu (Sumatra) ke Mataram Kuno yang pada saat itu telah bergerak sampai dekat Nganjuk. Atas jasanya yang besar, maka Pu Sindok kemudian diangkat menjadi raja. Selain itu, prasasti ini juga berisi tentang adanya sebuah bangunan suci.

Dalam makalahnya yang berjudul Some Notes on Transfer of Capitals in Ancient Sri Lanka and Southeast Asia, de Casparis mengatakan bahwa dalam prasasti itu disebutkan bahwa Raja Pu Sindok mendirikan tugu kemenangan (jayastambha) setelah berhasil menahan serangan raja Malayu, dan pada tahun 937 M, tunggu tersebut digantikan oleh sebuah candi. Kemungkinan besar bangunan suci yang disebutkan dalam prasasti ini adalah bangunan Candi Lor yang terbuat dari bata yang terletak di Desa Candirejo.

Kutipan isi prasasti Anjuk Ladang yang menyebutkan hal itu: A. 14 – 15: … parnnaha nikanaŋ lmah uŋwana saŋ hyaŋ prasada atêhêra jaya[sta]mbha wiwit matêwêkniraŋlahakan satru[nira] [haj]ja[n] ri [ma]layu (= di tempat ini [yang telah terpilih] agar menjadi tempat didirikannya bangunan suci, sebagai pengganti tugu kemenangan, [di sanalah] pertamakali menandai saat ia [raja] mengalahkan musuhnya raja dari Malayu).

Alih aksara[sunting | sunting sumber]

Berikut ini alih aksara yang dapat terbaca dari prasasti ini:[1][2]

Bagian muka[sunting | sunting sumber]

  1. Swasti cakawarsatita 857 caitramasa tithi dwadacicuklapaksa
  2. naksatra barunadewata brahmayoga kolawakarana irika di (wa)
  3. Sanya ajnacri mhraja pu sindok cri icanawikrama dharmmotunggadewa tinadah rakryan mapighai kalih (ra)
  4. (ke hino pu sahasra, rake) wka pu balicwara umingso i rakai kanuruhan pu da kumonakan ikanang lmah sawah kakatikan
  5. marpanakna i bhatara i sang hyang prasada kabhaktyan i dharmma samgat pu anjuk-ladang
  6. cri maharaja i cri jayamrta sima punpunana bhatara
  7. pratidina mangkana cri maharajarikanang sawah kakatikan
  8. n i bhatara i sang hyang i sang hyang prasada kabhaktyan i cri jayamrta mari ta yan lmah sawah kakati (ka)
  9. n iyanjukladang tutugani tanda sambahanda ikanang rama iyanjukladang tutugani tanda kanugrahan de cri maharajamanglanga
  10. i saprana i satahun satahun matangnyan papinda lamwit 6 (?) ikanang sawah kakatikan iyanjukladang tutuga
  11. i tan wuang i tani rama dumadyakan ikanang katik samangkana ya ta matangnyan inanugrahanikanang rama iyanjukladang
  12. katik de cri maharaja tamolaha magawai ma 4 madrwyahaji lrin mas su 12 i satahun satahun
  13. mangkana ( ) nn ( ) nyanugraha cri maharaja irikanang rama iyanjukladang tutugani tanda tlas mpageh tan kolahulaha
  14. yakapa ( ) ya tka i dlahaningdlaha parnnahaningkanang lmah unggwani sang hyang prasada athetherang jayastama
  15. muang ikang sawah kakatikan iyanjukladang tutugani tanda swatantra tan katamana deni winawa sang mana katrini pangkur
  16. muang saprakara ning mangilala drwyahaji ing dangu micra paramicra wuluwulu prakara pangurang kring padam manimpiki paranakan limus galuh
  17. pangaruhan taji watu tajam sukun halu-warak rakadut paninglay katanggaran tapahaji airhaji malandang
  18. tangkil salwit watu walang pamanikan maniga sikpan rumban wilang wanua wiji kawah tingkes mawi manambangi juru
  19. tuha judi juru jalir pabisar pagulung pawungkunung pulung padi tuhadagang micra hino wli hapu wli wadung wli tambang wli panjut wli harng
  20. urutan dampulan tpung kawung sungsung pangurang pasukalas panguyaan sapan wilutngkung panginingi paamawacya hopan n
  21. panusuruh mahaliman kdi walyan mapaadahi widu mangidung sambal sumbul hulun haji pamrsi watek i jro ityewamadi tan
  22. lmah sawah sima kakatikan iyanjukladang tutugani tanda kaiwala bhatara i sang hyang prasadakabhaktyan sanghyang (dha) rmma i cri jayamrta (atah pramana i skabeh)
  23. wya hajinya magong madmit ka (beh sa) mangkana ikanang sukha dukha kadyanggani mayang tan mawuah walu rumambat sing natar wipati wangkai kabunan rah kasawur ing dalan
  24. (wak) capala duhilatan hidu kasirat hasta catra mamijilakan wuri ning kikir mamuk mamumpang ludan tuttan angcapratyangca danda kudanda bhan (dihaladi)
  25. i sang hyang prasada kabhaktyan sang hang dharmma i cri jayamrta atah parana ni drwya hajinya kunang ikanang micra manambul manawaring manglaka
  26. la mangdymanghapu manghrangmanula wungkudu magawai rungki payung wlu mopih akajang magawai isi mamubut ma
  27. manababmamisandung anuk makala kapuaya tribhagan dwrya hajinya saduman umara i bhatara i sang hyang prasada kabhaktyan i
  28. iyanjukladang tutugan i tanda i jayamrta saduman umara irikanang punta ja (ta) kamaakmitan sima i cri jayamrta saduman
  29. laladwyra haji micra irikanangkala mangangseakan samgat anjukladang pasambah i cri maharaja ma ka l wdihan ganjar haji yu l rakryan
  30. (kalih) rakai hino pu sahasra rakai wka pu balicwara inangseakan pasak-pasak mas su l 8 wdihan yu l sowang sowang rakai sirikan pu ma
  31. rakai kanuruhan pu ta inangsean pasakpasak mas su l ma 4 wdihan yu l sowang sowang samgat pikatan pu ca tiruan
  32. nta taratir tataran pu bingu pulung watu pu kikas inangsian pasak-pasak mas l wdihan yu l sowang sowang juru siki pu bawlu amr pu manak
  33. mpit pu wayan manghuri pu suduya inangsian pasakpasak ma l wdihan yu l sowang sowang pa kuba hawang kuyalangka pu babra anju sanda pu dula
  34. inangsian pasakpasak mas 4 wdihan yu l sowang sowang wadihati pu dinakaraakudur pu dwaj inangsian pasakpasak ma l wdihan yu l sowang so
  35. wang tuhan i widihati miramirah sang tambalang halaran sang dulangtuhan i makudur basatpusan salulahan winaih pasakpasak ma wdihan yu l
  36. sowang-sowang panguruhan i widihati sang parapak manunggu sang basu pangurang i makudur rakwel saturung winaih pasak-pasak mas wdihan yu l sowang
  37. sowang sang tuhan ing pakaranan makabaihan juru kanayakan i haji pu kunda juru wadwa rare rakaai sumbun juru kala
  38. citralekha walu pu dangha an pajuar i hino kandamuni dangacarayya jale i wka biriwih dangacarayya nanaya i sirikan
  39. Madanderdangacarayya prdu i bawang dangacaryya netra i kanuruhan sang rama i tirun wadihati
  40. i pakudan sang rakwil kring satagan durang winaih pasakpasak ma su l ma 4 kinabaihan nira sangcitralekha i cri maharaja trawaruk (asu atau rsu?)
  41. kadudut wimala balukit winaih pasakpasak mas su l ma 4 kinabaihan-nira pinghe kalih h sa kuci sang kini winaih pasak pa
  42. sak ma 2 ku 2 wdihan yu l sowang sowang parujarnya pingsor hyang si pakudan paskaran si badug winaih ma (s) ku l wdihan hlai sowang
  43. sowang wahu ikidulning turus sang gutul kutesabi intih winaih pasak mas l ku 4 widihan sowang sowang pangangka
  44. kudur ma su l ma 4 wdihan yu l saji sang hyang brahma mas 10 kaharan simsim prasada mas l angsun buah kunda mas saji sang hyang
  45. wungkul susuk wdihan yu 4 (?) saji sang hyang kulumpang wdihan yu 4 saji sang hyang prthiwi kan wlah l kulambi l lsaji sang hyang a
  46. kaca wdihan yu l pangisi tambukur ma l sajisang hyang caturddeca su l daksina ma 8 kinarmma sng hyang kudur ma 4 wdihan yu l
  47. k mandala su l ma 4 karamnnire wadihati su l mara karamnnire makudur su l ma 4 saji ning momahumah wsi samarja tambaga ga
  48. ngsa prakara in ( ) as samasanya su 2 ma l 2 tu pinakamanggalya rikang susukan sima sira mpumahaguru l sang hyang dharmmaya
  49. ing kacaiwan ing tanjung muang sira mpu goksandha i sang hyang dharmma i jayamrta pangapa i sang hyang wihantau i nja

Bagian belakang[sunting | sunting sumber]

23. bhuwurdandal margganayikdolalambo winaih pasak ma l sowang i tlasning mawaih pasakpasak i tanda rakryan muang pinghai wahuta rama
24. ing dangu pinarnnah ikanang saji ing sang makudur i sor ning witana i tugah ni paglaran sawidhi widhana sakramaning manusuk
25. magaskara sang hyang susuk watu kulumpang mamuja i sang hyang brahma malawu ing dacadeca mangdiri ta sang makudur ma li mottarasangga bandhana ta
26. lawan sang wadihati manganjali i sang hyang teas malungguh i sor ning witana ma ( ) lan padahumarepakan sang hyang susuk watu hinare
27. pinghai wahuta rama tpi siring kapua mapangalih sopacara manguyut ta sang makudur manetetek guluni (ng) hayam linandesakan ing kulumpung mamantingakan
28. hangtlu ing watu sima mamangmang manapathe saminangmang nira ring dangu i kateguhkna sang hyang watu sim ikana lingnira indah ta kita kamung hyang i cri haricandana a (ga)
29. sti maharsi purwa daksina paccimottaramddhya urddhmadhah rawicaciksiti jalapawana jayamanakaca dharmma ahoratra yahwu jaya yaksa raksa
30. sa pisaca petrasura garuda gandharwwa bhuta kinnara mahoraga catur kapila yamabruna kuwera basawa muang putradewata pancakucika nandicwara ma
31. nagaraja durggadewi caturancra ananta surendra ananta hyang kala mrthyu gana bhuta kita prasiddha mangraksa kadatun rahyang ta i
32. mdang i bhumi mataram i kita umilu manarira umasuk i sarw wacarira kita ca (ka) la saksibhuta tumon madohlawan mapare ing rahina ing wngi at renge
33. kang samaya sapatha sumpah pamangmang mami i kita hiyang kabeh yawat ikanng wang duracara tan magam tan makmit irikaing hakani
34. hyang kudur brahmana ksatriya wecya sudra hajuan hulun matuha raray lakilaki wadwan wiku grhastha pinghai wahuta rama nayaka
35. umulhulh ike lmah sawah kakatikan iyanjukladang tutugani tanda sima inarpanakan i samgat anjukladang
36. i bhatara sang hyang prasada kabhaktyan i cri jayamrta ing dlaha hlam an babaka

Lihat pula[sunting | sunting sumber]

Referensi[sunting | sunting sumber]

  1. ^ Sari, Windi Ika Diahing; Wibowo, Anjar Mukti (Januari 2017). "Prasasti Anjuk Ladang Di Nganjuk Jawa Timur (Sejarah Dan Potensinya Sebagai Sumber Pembelajaran Sejarah)". JURNAL AGASTYA. Universitas PGRI Madiun. Vol.7 No. 1: 82–103. 
  2. ^ Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (1779). Verhandelingen van het Bataviaasch Genootschap der Kunsten en Wetenschappen. Museum of Comparative Zoology Harvard University. Batavia : Egbert Heemen. 
  1. kekunaan.blogspot.com