Prasasti Kuti

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas

Prasasti Kuti atau prasasti Gandhakuti adalah prasasti berupa lempeng-lempeng perunggu yang ditemukan di Dusun Joho, Desa Kebonanom, Kecamatan Gedangan, Kabupaten Sidoarjo, Jawa Timur. Sebutan lainnya untuk prasasti ini adalah prasasti Joho, sesuai dengan dusun tempat ia ditemukan. Terdapat sebelas lempengan yang masing-masing berukuran 32,5 cm × 9,5 cm dengan tulisan empat baris di kedua sisinya, kecuali pada lempeng pertama.

Dari isinya, yang menggunakan aksara Kawi dan berbahasa Jawa Kuno, diketahui bahwa prasasti Kuti bertarikh 762 Saka (18 Juli 840) dan dikeluarkan oleh tokoh bernama Sri Maharaja Sri Lokapala Hariwangsotunggadewa Namarajabhiseka atau juga dikenal sebagai Rakai Kayuwangi, penguasa Kerajaan Medang. Tokoh ini merupakan pelanjut Rakai Pikatan.

Diketahui, prasasti ini merupakan tinulad (salinan) yang dibuat pada zaman kekuasaan Dyah Balitung dan kembali disalin pada era Majapahit. Pertama kali ditemukan 10 lempeng. Lempeng kesebelas ditemukan beberapa waktu kemudian, yang ternyata merupakan lempeng urutan ketujuh. Saat ini prasasti Kuti disimpan di Museum Nasional Jakarta.

Isi Prasasti[sunting | sunting sumber]

Pada saat penemuan, prasasti Kuti terdiri dari 11 lembar lempeng yang pada kedua sisinya tergores kalimat-kalimat dalam empat baris; kecuali lempeng pertama. Berikut adalah alihaksara menurut J.H.C. Kern.

Alihaksara[sunting | sunting sumber]

I. b.

1. // om swasti sakawarsatita . 762 srawai:a masa. tithi pancadasi suklapaksa. ma. po.

2. ra. wara namahil. grahacara. neritistha. danistanaksatra. piwasyadewata. mahe

3. ndramandala. sobhaganayoga. balawakarana .• ~asipa~osa . bagomuhiirtta. kumha ra

4 . si. irika diwasa ny ajrl.a sri maharaja sri lokapala hariwailsotuilgadewanamaraja

II. a

I. bhi~eka. yan panuksuk dharmmas1ma. lmlll} waharu ku~i naranya. kunel}-hiilaniq. lmah wetan. masi

2. daktan iawan waharu. manikulalawa . masidaktan lawan kbon agei;rmafridul

3. ~aktan lawan kabuwunan. manikulalawit. mahulwan. masi~aktan lawan gantil} mahalor

4. masigaktan fawan gantiTJ- matmu lawan waharu . nimitanyam sinuksuk dhannma Sima swatantra ikaJl- kuti

II. b

1. J:ana ta bulenira sn lokapala. mailaran si kale . ika sadhanani.I} sinuk dhanna sima

2. ikair kuti. hana tha wkanira paduka sri maharaja . mailaran sira cali.cu makup. sira calicu mailga

3. la. sira cat'icu makuta. aijher il}ku!i kulwan. sira cali.cu mahggala. aqher i~kuti wetan. maflka

4. na diwasa nira sri lokapala hariwailsotungadewa. dinulur de rakryan mahamantri kartrini. rakryan

III. a. 1. mantri hino.daksotama . rakryan mantri halu . ratipask~a saMiiya. rakryan mantri siri

2. kan. mahamahino. ikaq. ulihara nuk dhanna ~im a sima riq. ku!i. katemwa ri~ dlaha nil} dlah.a. mwaij tan ka

3. lapa deni.Q. winawa. saq.. mana katr~ . tak taknan pintan palikwan. turun sa-kuparpatak . bwat.

4 . hajyanadoh aparek. tan kelapa deniJt winawa. Sat). mana katrif!i. paflkur. tirit 1 ). mistra. para

III. b. 1. misra. pailuraq. kril}. tapahaji. geraji. paqem. manimpiki. paranakan. limus galuh. mailhu

2. ri. • marinci. paraij. sunsat}. Q.ara. paharuhan. hataji. halu warak. katailaran. wini.Qle

3. tapahaji. air haji. malandaJ}. leca. lebeleb . kukap pakalailka)}. pakalir'lk~ juru gosali. juru

4. l'\jeman. pabebekel. pararajeg. pakikis. palawllJl. pahawu hawu. juru judi. juru jalir. ju

lV. a.

l. ru lailliq.. pabisar. pabisir. paflguluij.. pamrailkanlll} pawuQkunui,. pulu11- paqi pawidu. tailkil. watu

2. walat). pamanikan. paniga. sikepan. rumban. wilal). thani wiji kawah. hawur. hanambaru.

3. ilhiran. tuha dagal} tirwan. juru banol. tumulus. misra hino. misra hahin aiJ.in. wli

4 . hare!}- wli hapu . wli palijut. wli waduq.. palama. palimbak paras. dampulan. hurutan. kepu

IV. b

1. kawuq.. suflsul). paiJ.uraQ- palijm alas. sipat wilut. palulumu~ pabubu~ . tul}gim. pad a

2. tar. pakgi. pawalyan. samba!. sumbul. ityewamadinya. tan tama simanira ca!cu makuta. wkaSal).hyair

3. dha~a pramana i ri ka. kadyanganiIJ. mayal). tan pawwah. wuluh. rumambat ii} natar. wapa 2 )~ wahke kabunan.

4. rati kasamurat iq. natar. wakcaprua. hasthacapala. duhilaten. mamijilaken wliryyaniij. kikir.

V. a.

1. tan parabyapara SlUJ. makilala. wka s3.11 hya~ dharmma pramana i ri ka. kadya-ilginii) macru} wfiu.. malaka.

2. mamah3.11- ma!embul. manubhar. mamutar. mamubut. tanparabyapara saq.. makilala. kadya

3. nginiQ. maty aflipi. mati kalebu. mati tiba. mati siniilhat i sapi. ma ti dinmak iq.. macam.mati sina

4. hut ih ula. mati sinamber ii} glap. tanpirabyapara saq.. makilala. kadyaflganiq. fladyun. mahapus.

v. b.

1. mahgula. matarub. manula wuhkudu. maluruo. madame! kisi. madaniel payul} wlii. madame!

2. payuIJ. upil}. maiJ.anam anam. mamelut. manawaq.. manahkeb. mamiSlll}4u9 manuk. makalakala. tanpa

3. rabyapara Sal). makilalii. kadyaiJ.ganiq.carik malat). mahkana ikat) wargee dalem. lwimya. cempa. kliq.

4. haryya. sihha. gola. CWalika. malyala. karnnake. reman. kmir. aWal)-. mamb3.11-hu1ljeman.

VI. a.

I . hanapuka. warahan. kecaka. tarimba. hatapukan. haringit. abanol. salahan

2. tanparabyapara samail.ilala d;bya haji. sawakanya mail.anti i Slll}hylll}dharmma simanira cancu

3. makuta. sira cancu mailgala rU,. ku!i. mahkana yan pamuja. manunkuna curil}. hamagu ta payufl. ma

4. hkana ta yan pabaliu banu maguta payuq.. macuriil.a. s~qurrquri muwah ana ta simanm hulu

VI. b

1. n ri campaga t'l.araya wetan ii} waharu. inaya wetan masi~aktan Jawan dharmma rsi. i

2. i{anya kidul masidaktan lawan sob a. iii.any a kulwan masidaktan fawan makala- . . na

3. n. iil.anya !war masiqaktan lawan waharu. samailkana iil.anil} Jemal}. sima Sfil} hyfil} dharmma riI} campa

4. ga Jawan riQ- kuti. mail.kana ajft"anira paduka sri maharaja. winaca denira samgetirwan. pinare

VII. a

1. iloken denil) piii.gir sirit).. lwirnya gantit).. mailaran buyut kuda kalwair. winehan qihan sawi

2. ji. pirak . ma 2. ku 2. sumai:i4U,mail.aran buyut akarep . winehan wqhihan sawiji. pira

3. k. ma 2. ku 2. gayam tebel. mai:iaran buyut kbo saQ.4uilan. winehan[wqihanj sawiji. pi

4. rak ma 2. ku 2. kase maharan buyut macantanaris. winehan WQihan sawiji. pira

VII . b

1. k ma 2. ku 2. waharu maflaran buyut kbo SUJ).Qeyan . winehan w9ihan sawiji. pi

2. rak ma 2. ku 2. samail.kana parasamya hinanakenira denira caiicu kamuta. Jawan cailcu

3. mahgala. hana ta desa maharan iklll) hni. maitiseni. gril_l kapiti~ . pirak. ma 2. ka I) 2

4. mijil kala purl).Ilamanil} kapat. i kata pinaruil.waken rit) piil.gir siriq. mwair thani kani~tha. maddhyamo

VIII. a

1. ttama. inajnan tekii samget makudur. mwaiy samget wadihati. manibak:na sapatha m3.l}lllail irikat} wwa

2. i1 asil( maharep matJ.l.eburanugraha sn mahiiriija irikaQ kuti. tad anantra mlll)4iri ta ya ma1}4ik ma

3. ntahiisa. tlas sailkep ril} widhi widhana. makalambi wlal} wlat} sailke harep. nda nihan ika lil)Ilya // orp. i

4. ndaJ:i ta kita kamurr hyaJ} haricandanagasti mahar~i purwwadak~~a pa8cimot-tariigneya nairiti ba

VIII. b.

1. yabyai§anya maddhyorddhamadhaJ:i. rawi sa~i prethiwyiipas tejo baywakli~a. dharmmahoratra

2. kusikii. gargga. metri. kur~ya. patanjala. sakwail.t ta bhatara baprake~wara. kamul} hya.If i dihyaJ}.

3. ril} satasrnga. kamuq. hyaJ} i watu lampyar. kamul)- hyaq. marapwi. umalul} karu1J.4uilan. wukir sumbi [ '1] Sal}

4. hyaJ} susul).qara. kujatan walambailan. i gulasil}. i lailunu. patungwan. SaJ}hYaJ} i mqaJ} satyhYaJ}

IX. a

1. piimuilwan. Sal} hyaI]. kidukidul. kamuf} hyaq tuwuhada. hyaq. tawihan. hyaJ} kurawil'lan. hyair paila

2. wan. saq. rumak~a ril)- prethiwi mancJ.ala. sahananta a~ta lokapala. kita nandg. wara. mahakala

3. kita napati. kita raditya. kita soma. ailgara. buddha. wrehaspati. ~iikra. ~aneS-cara. rahu

4 . ketu. kita aditya. kita candra. kita nak~atra. kita sambatsara. kita kala. kita m~tyu. kita

IX. b

1. twok ~rota. caksul}. jihwa. ghraI].a. piida payu. upiisthli. kita wak bhatiira. kita wak pa

2. da. kita tan matra. kita pawak sakala pratyak~a bha!lira. kita sak~ibhuta. saha-nanta dewa sli

3. k~ma kabaiJ:i. reno ta maq.mlll} nii1 hulun. tumon ailadoh apare. rahina wai1i kita pinakii huripnil} sa

4. rwwa manu~a. tka ril} sarwwa satwa. treq.a. lata guhna tka rip tiryyak. paSu pipilika. reno ta maI}I11aq. ni

X. a

1. hulun. yan hana WWaIJ. lumanghfu:iani aj ~anira paduka sri maharaja dharmodaya. mahasa

2. mbhu. mwaJ} mahamantri daksotama . bahubajra pratipak~a1111n ~ya. yan hana lumafighai:ia sanugra

3. hanira paduka ~rI maharaja. yan prabhu . yan man tri. yan k~atriya. yang grama. yan sa

4. manya. ityewamadinya. yan rumuddharuddha ra~ an i ajJ!iiinira padUka srl mahiiraja. jwal_J tasmat

X. b

1 . karemaknannya. lebokna ri saq hyal} dalem@r. sanluap0n denil} wuhaya. yan mara ril} tgal samberren

2 . r.il} glap. hwanakna denii:t aliwiiwar. u talakna denifl. ali&yus puliralrna denirJ. d@wata.

3. sakitana de-nil} pisaca banaspati den€n sanak . pulirakna denll} dewa rak~as!I . dmakeni14 mac am.

4. yana para ril} tgal manemwakna sunga wlal:f. yan maparaparan mapagalrna muk manalj)qunakna ruyun awuk.

Xl. a

1. sempal simpalen. pailalarakna pail.idulakma deniq. dewa rak~asa . wwil detya danawa. samaitl<'ii

2. na sapathanI SaJ} makalambi haji. yawat canndrasca suryya~ ca. ri ~akalalodipital).. tawat san~ara

3. gmaeat. aweci naraka brajet. ~adi lawa [ s] Sal} hyal} eandraditya sumuluh iq Ml!kala loka mlll}qala. ma

4. nkana lawasnyiimukti saiJ.tara. maiJ.kana lilplil} sapata SIU} makalambi haji. pi-aarinoken ri piirasamya. ri!it-mani~tha

XI. b.

1. m.addhyamattama. ri tlasnyan mailkana. mafiae ta si.ra caticu mllkuta liiwan sira ooticu mafigala. i parasa

2. aya. wine!). ta pa rasamya manaqaha. tka taq. makudur. wadiltati. mua9 pati [ ~] wahuta. teher iimob.hayilli:in lm~

3. sima hnT. kalap denira cartcu ma.kura. marud~a ika9 hnT. ii leU.l.punnyan Jl'lltft- ldtna. mantuk ta saq. pii.ra~amya mare griha

4 . nya aowair sowa.l}. iti prasasti E}Q. ~ufi. pari11a0Mtpi11 tlM [ s j iaurut riq,-JIMiM-pebit. o II U o

Interpretasi[sunting | sunting sumber]

Dalam prasasti ini disebut beberapa nama kuno dari gunung-gunung di sekitar tanah Mataram, seperti Merapi ("hyang marapwi"), Merbabu ("damalung"), Ungaran ("karungrungan"), Sumbing ("wukir sumbing"), dan Sindoro ("hyang susundara"). Juga disebutkan di dalamnya beberapa profesi seniman serta jenis makanan suguhan.

Referensi[sunting | sunting sumber]

Cohen Stuart 1875, II, pp. VII-VIII, 7-10

TBG 53 (1911), p. 242; NBG 1911, bijlage I

Krom 1931, p. 354

Damais 1952, pp. 28-29

Damais 1953, p. 19

Nakada 1982, pp. 76-77

Boechari 1986, pp. 16-21