Prasasti Kayu Ara Hiwang

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
Prasasti Kayu Ara Hiwang. Koleksi Museum Nasional Indonesia.

Prasasti Kayu Ara Hiwang adalah sebuah prasasti batu yang ditemukan di desa Boro Tengah, Purworejo, Jawa Tengah.[1] Prasasti ini berangka tahun 823 Saka atau 901 Masehi.[2] Prasasti ini ditulis dengan menggunakan aksara dan bahasa Jawa Kuno, sebanyak 21 baris yang ditulis berkeliling dari sisi depan, samping kanan, sisi belakang, dan samping kiri.[3]

Prasasti ini antara lain menyatakan bahwa seorang petinggi kerajaan bernama Rake Wanua Poh Dyah Sala (Dyah Mala?)[3][4] meresmikan wanua (desa) Kayu Ara Hiwang sebagai sebuah sima (desa perdikan).[1] Saat ini, prasasti ini tersimpan di Museum Nasional Indonesia dengan nomor inventaris D. 78.[2]

Tanggal pelaksanaan upacara besar yang terdapat pada prasasti Kayu Ara Hiwang, yaitu 5 Oktober 901 (5 krsnapaksa bulan Asuji tahun 823 Saka),[5] oleh DPRD Kabupaten Purworejo dalam rapatnya pada 5 Oktober 1994, kemudian disahkan sebagai hari jadi Kabupaten Purworejo.[1][6]

Nama prasasti ini berarti pohon kayu ara (sejenis beringin, genus ficus) yang miring/condong (hiwang).[2]

Teks prasasti[sunting | sunting sumber]

Teks prasasti Kayu Ara Hiwang menurut pembacaan J.L.A. Brandes adalah sbb.:[3][4]

  1. || swasti cakawarsatita 823 asuji masa pancami kr | snapaksa, wurukung | pahing soma wara a shta mrgaciranaksatra ciwayo | ga tatkala rake
  2. wanua poh dyah mala wka sang ratu bajra anak wanua i pariwuta | n sumusuk i | kanang wanua i kayu ara hiwang watak watu tihang sa | guha [.....] katika
  3. kataganya [.....] gaganya ityewammadi sapinasu | knikanang wanua i | kayu ara hiwang sinusuk rake wanua poh, simani pa | rhyangan
  4. tan muang gumawaya ikanang nat i pariwutan | sakahalanya pa | hayun, tandeyan [.....] hadyan
  5. nang anak wanua i kayu ara hiwang matangyan si | nima de rake banua poh dyah mala, anung panusukan rake wanu | a poh rikanang ba
  6. nua ri kayu ara hiwang, rakryan i watu tihang pu sang | grama curandhara, a | nak wanua i gulak watak mamali deca | inangsean wdiha
  7. n ganja haji patra sisi, yu 1 pirak kati 1, | singsim prasada | woh 1 brat su 1 rakryan patimpuh pu ramya | anak wanua i
  8. paranggang watak paranggang inasean kanganja | haji patra sisi | blah 1 pirak ka 1 ma 2 singsim prasada woh | 1 brat ma 8 pa
  9. magat wadihati pu dangpit anak banwa i pada | muan watak | wadihati wdihan rangga yu 1 mas su 1 ma singsi | m prasada woh 1
  10. brat ma 6 tuhan i makudur sang wangun sugih | pumaniksa ana | banua mantyasih watak makudur wdihan rangga | yu 1 mas ma 1
  11. singsing prasada woh 1 brat ma 6 mangrangkappi tuhan | sasapampanjang pu | barmmi anak banwa i mdang watak makudur wdihan | rangga yu 1 ma 1
  12. singsing prasada woh 1 brat ma 6 sa(ng) makalambi manu | suk sang tulumpu | k pu naru anak banua i pupur watak wadi | hati wdihan rangga
  13. yu 1 mas ma 12 hop pangangkat panungsung sang ma | kudur sang dalu | k pu tangak rama ni lacira kaki munding anak wanwa i | taji watak taji
  14. wdihan rangga yu 1 mas ma 12 hop pangahgkat pa | nungsung tuhan ni ka | nayakanya i watu tihang rake waskar tal pu pu | draka anak wanua i ka
  15. sugihan watak dagihan wdihan rangga yu 1 | mas ma 6 nangra | mangrakappi tuhan ni kanayakan rake pakambingan | pu paadawa anak wa
  16. nwa i lamwar watak waru ramu, wdihan rangga yu 1 mas ma | 6 tuhan ni lapu | ran rake wawu hyang lampuran pu manu anak wanwa i | panggamulan wata
  17. k manungkuli wdihan rangga yu 1 mas ma 6 waruja | r sang alas galu | pu wiryya anak wanwa i [.....] lang kyang watak paga wsi | wdihan rangga yu 1
  18. mas ma 4 matanda sang dasagar putuan anak wa | nwa i cru ayun | watak hino wdihan (ra)ngga yu 1 mas ma 6 | tuhan ni dwaragara
  19. kaisimwat hayu parwwata anak wanwa i sumumila | k watak wka | wdihan rangga yu 1 mas ma 4 tuhan ni dwa | dmit papa lara
  20. san pu dewa anak wanwa i poha watak wka | wdihan rangga yu | 1 mas ma 6 tuhan ni matandakan samga | gunung tanayan
  21. pu basu anak wanwa i kolungan watak wka wdi | han rangga yu | 1 mas ma 6 || o ||

Lihat pula[sunting | sunting sumber]

Referensi[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b c Anggraeni, Mustika (2017). Satu Bingkai Kearifan Lokal Purworejo (Batik Adi Purwo). Diandra Kreatif. hlm. 1-2. ISBN 9786023364862. 
  2. ^ a b c Berkala Arkeologi. 25. Balai Arkeologi Yogyakarta, Indonesia. 2005. 
  3. ^ a b c Purnamasari, Dewi (2012). "Samabandha Pada Prasasti-Prasasti Balitung (820-832 Saka)" (PDF). Fakultas Ilmu Budaya, Program Studi Arkeologi, Universitas Indonesia: 20-21. 
  4. ^ a b "XVIII". Verhandelingen Van Het Bataviaasch Genootschap Van Kunsten En Wetenschappen. Weltevreden: Albrecht. 1913. hlm. 27-28. 
  5. ^ Santiko, Hariani; Nurlambang, Rita Fitriati; Munandar, Agus Aris (1995). Kirana: Persembahan untuk Prof. Dr. Haryati Soebadio. Fakultas Sastra, Universitas Indonesia. hlm. 175, 178. ISBN 9789798184109. 
  6. ^ Sigit, Agus (5 Oktober 2016). "Digelar Sederhana, Prosesi Hari Jadi Purworejo Khidmat". © Copyright 2016. krjogja.com. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2018-07-13. Diakses tanggal 13 Juli 2018.