Prasasti Ngantang

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas

Prasasti Hantang (Jawa: ꦥꦿꦱꦱ꧀ꦠꦶꦔꦤ꧀ꦠꦁ​​​, translit. Hantaŋ) juga disebut dengan Prasasti Ngantang adalah sebuah prasasti batu yang ditemukan di wilayah Ngantang, Malang, Jawa Timur. Prasasti ini memiliki candrasengkala tahun 1057 Saka atau 1135 M.

Prasasti Hantang
Prasasti Hantang dari masa Kadiri ditemukan di Ngantang. Kini koleksi Museum Nasional Jakarta
Bahan bakuBatu Andesit
UkuranTinggi 155 cm, lebar bawah 69 cm, tebal 31 cm, lebar alas 105 cm dan tinggi alas 20 cm
Dibuat1057 Saka atau 1135 Masehi
DitemukanDesa Ngantang, Kabupaten Malang, Jawa Timur
Lokasi sekarangMuseum Nasional Republik Indonesia
RegistrasiD9

Prasasti ini dikeluarkan oleh Śrī Mahārāja Sang Mapañji Jayabhaya Śrī Warmmeśwara Madhusudanāwatārānindita Suhṛtsingha Parākrama Digjayottunggadewanāma atau Raja Jayabaya dan ditulis menggunakan aksara dan bahasa Kawi atau Jawa kuno. Pertama kali dibaca oleh J.L.A. Brandes (1913, 154-158). Di dalam prasasti Ngantang terdapat sebuah keistimewaan, yaitu pada bagian atas prasasti terdapat bidang persegi empat dengan adanya tulisan dengan huruf Kadiri kwadrat yang besar melintang di tengah cap kerajaan bergambar Narasingha berupa sebuah semboyan yang berbunyi Pañjalu Jayati, yang berarti Kadiri Menang. Prasasti ini dibuat sebagai piagam pengesahan anugerah dari raja atas jasa penduduk desa Hantang dengan 12 dukuh yang masuk ke dalam wilayahnya, yang tetap setia kepada kerajaan Kadiri dalam perang melawan kerajaan Janggala. Dari prasasti ini dapat diketahui bahwa Sri Jayabhaya adalah raja Kadiri yang berhasil mengalahkan Janggala dan menyatukannya kembali dengan Panjalu Kadiri.

Isi prasasti[sunting | sunting sumber]

Isi prasasti memuat perincian anugerah hak-hak istimewa kepada penduduk Desa Hantang. Pemberian prasasti ini karena penduduk Desa Hantang dengan 12 dukuh yang masuk dalam wilayahnya datang menghadap raja dengan perantara Mpu Naiyayikarsana, dengan memohon agar prasasti yang ada pada mereka sebagai anugerah raja yang didharmakan di Gajapada dan di Nagapuspa yang ditulis di atas daun lontar (ripta) dapat dipindahkan ke atas batu (linggapala), dan ditambahkan dengan anugerah Raja Jayabaya sendiri.[1]

Permohonan tersebut dikabulkan oleh Raja Jayabaya, mengingat bahwa penduduk Hantang telah memperlihatkan kebaktian yang bersungguh-sungguh kepada raja, yang dibuktikan dengan telah diserahkannya cancu tan pamusuh dan cancu ragadaha, serta pada waktu ada usaha memisahkan diri (perang perebutan tahta) mereka tetap setia memihak kepada raja.[1]

Alihaksara[sunting | sunting sumber]

Berikut ini transkripsi Prasasti Hantang oleh Brandes.

Bagian Depan

1. ||o|| swasti śakawarṣātī | ta 1057 bhadrawāda māsa tithi tra

2. yodaśi kŗṣṇapakṣa wu pa | śā wāra wukir grahacāra paścima

3. stha māghānakṣatra pitŗdewa | tā śubhayoga śaśiparwweśa ā

4. gneyamaṇḍala waṇijakaraṇa jayādāmatiwi irikā diwaśnyājñā śrī mahārāja sang mapañji jayabha | ya śrī warmmeśwara madhusūdanāwatā

5. rānandita sukŗtsingha parakrama digjayotunggadewanāma tinaḍaḥ rakryān mahāmantri halu mapañji ka | mbā daha umingsor i taṇḍa rakryā

6. n ri(ng) pakirakirān makādi rakryān kanuruhan pu kārṇakendra mapañji maṇḍaka karuhun rakryā | n mapatiḥ pu kārṇkeśwara mapa

7. ñji ḍā guṇa kumonaknikang wiṣaya ri hantang rwa wlas thāni makādi dalĕm thāni padamlakna sang hyang ājña haji praśāsti | munggweng linggopala sambandha ikang wi

8. ṣaya ri hantang rwa wlas thāni makādi dalĕm thāni sampakampak manambaḥ i śrī mahārāja makasopāṇa | pangajyan śrī mahārāja mpungku nai

9. yāyikadarśana samṛddhi kāraṇa bhairawa mā(r)ggānugamandhayogiśwara ….. manghyang ri yogyani panganu | graha sang lumaḥ ri gajapāda mwang anu

10. graha sang lumaḥ ri nāgapuspa hana ring ripta pinakātma rakṣanikang wargga ri dalĕm thāni ri hantang tka ri wiṣaya | nya rwawlas thāni pratiṣṭākna ring linggo

11. pala atĕhĕr wuwuhanānugraha de śrī mahārāja sangkāri huningā śrī mahārāja ri panghyang ni | kang wargga āpan dharmma ni kadi sira

12. kṣatriya janardanāwatāra tananggā katitihana puṇya de ning wwang amihutang i kabhaktin ri sira ikang | wargga dalĕm thāni ri hantang pwa tka ri wiṣaya

13. nya rwawelas thāni satata suṣṭubhakti mamriḥ ri pagĕha śrī mahārāja ri maṇiratnasinghāsana makawyakti | ri pamwatakĕnya ri cañcu tan pamusuḥ

14. mwang cañcu rāgadaba muwaḥ ri kāla ni panuwal kewalāgĕh ya pakṣa jayabhaya yatāga | we purwwarĕṇakāraṇanyaninubhaya sanma

15. ta panghyangya de śrī mahārāja matangnyan winangun sang hyang ājnā haji praśāsti munggu ring linggopala | tinaṇḍa narasingha kmitananikang wargga ri

16. dalĕm thāni ri hantang tka ri wiṣayanya rwawlas thāni mrati subaddhākna panganugraha sang lumaḥ ring gajapāda | mwanganugraha sang lumaḥ ring nāgapuspa

17. karangkĕpan denyānugraha pamuwuḥ śrī mahārāja kunang rasanyānugraha sang lumaḥ ring gaja | pāda ri tan knānya ring pinta palaku

18. sakupang sātak kipakipa saprakāra sangke rakryān rājaputra rajaputri kulapu | tra kulaputri sangke rakryān ma

19. ………… ntri hino sangke rakryān śrī parameśwarī sangke rakryān strī haji lāwan ri | tan knānya ring pobaran pawlit

20. ………… pablana pintapintan saprakāna ungkabājñā yanamet dawut dawutana | kar yanamet manuk puyu

21. ……….. karung wḍus pādu titiran amet wungkuk paṇḍak kimbar nglai bunglai | hayām sawung lāwan i tan

22. swikāra (ame)t padlĕgan tṛpan yan hana karung pjah ri deśanya sakapjahanya yan miṇḍimeriya mangkana panganugraha sang lu(maḥ)

23. kasanya ……. muktya pañcagati sangsāra saparananyāmanggiha duḥkha ikangumulaḥulaḥ ryyānu | graha śrī mahārāja pratyekaningaraning

24. han rama ……. la ri dalĕm thāni ni mangreṇa lorkigakiga didul tiga kaga makādi juru ma | ngaran sangśayan apasinggihan juru

25. n araku …………….. sthi paṅarikan mangaran pājaran kunang ring wiṣaya i malamā | r mangaran bhuwaṇa inuḥ i patala

26. …………………………….. nu ṇa juru mangaran bhama śrī naśanaya kasugihan manga …. | …. ngkiḥ tan gra …….. ta

Bagian Belakang

1. maḥ ring gajapāda kunang rasa nyānugraha sang lumaḥ ring nāgapuspa tka rikang wiṣa

2. ya ri hantang rwawlas thāni makādi dalĕm thāni ri tan knānya ring drabya haji wuluwulu parawulu saprakāra tan | knā ri walū rumambat ring natar (wna)

3. ngāmangana karung puliḥ malima sabwathino majnuhalang tan knā ri malandang ka pakrang pakring mangkana panganugra | ha sang lumaḥ ring nāgapuspa kunang ra

4. sanyānugraha pamuwuḥ śrī mahārāja ri wnanganyāmangana rājamangśa marabya ḍayang mahuluna ḍayang wnangamoma | ha nangka bukur waruga inantun waru

5. ge tngaḥ saka inaṣṭa malsunga nangka apalangkālpar wnangāḍulaugabwaḥ kamalai wnangapalunganatutup ba | nantĕn lāwan ri panganyan paja

6. mahānindikāguntingāmupuha rarai inakwākĕn mantuka tan pasuṇḍanga tan kaduḥkanan paluputa | knamuk tan knāring ka(..)iran tan knā

7. ri panagiha tan knā ri salyut tan knā ri manimpiki tan knā ring mahūryyāngilala tan kaḍaṇḍa yanapawa | han bwaḥ kamalai tuhunu

8. hutan tan pangalapana sapi kunang yan parakana samulyanya tan alĕngĕta mwang ri sḍanganyanhana rāja drawya katariwal ka | tmu ri hantang mantuka tan suṇḍangana tan kata

9. tananhanātukar i kalangan tuhun sapihĕn tan kaduḥkhanan sinambaḥ ri kāla ning widwācarita tuhun atulaka wnangādrawya tpakan yan inguma(..)juga tuhun

10. yān juga wnangāsajĕngajongkobor makatĕpasawĕḥ radinyan palakulaku ikang kabayān juga mwang ri wnanganyāmawa | tu wutuwuhanya mareng pkĕn agaḍungan

11. mbatan paraḍaḥ gumul wantayan tan pawawanakadut karañjang tanpapikulana rĕmbatan hampyal tanpama | rĕpatatali kewalā wĕkingwĕking tapwa

12. mapikulana kayukayu tan knānya ring suwargga lāwan ikang kalang kalagyan kabrahmāngśan kalagyan tirwan tumu | ta ring kolahulahan juga sānu

13. graha pāduka śrī mahārāja mwang ri tan katamananya deni winawa sang maṇa katriṇi tawan pangkur ti | rip pinghai wāhuta rāma nāyaka pra

14. tyaiya akurug haji wadihatyākudur tkaring miśra paramiśra miśrahino miśrānginangin pangurang kring | pamanikan maṇiga sikpan ru

15. mban tirwan paḍĕm watu tajĕm manimpiki limus galuḥ lingga kyab sṛtan tṛpan wilang thāni tingkĕ | s manambingi sanghiran mawī bapa

16. ḍahi karĕngrĕngan lablab albuḥ sungka dhura tapahaji airhaji mati kalbū sinagiha wurisiki uru | tan dampulan sungsung nāyaka pa

17. sukalas sipat wilut uṇḍahagi lañcang kanāyakan akurĕban haluwarak ramanang rakasang pi | ninghai katanggaran pawungkunung tpungkawung

18. palamak pawḍihan pakikis pakbo pahawuhawu panggare patatar pāliḥ kuwu panrāngan pa | nigang blaḥ pakatimang pawidu paririla

19. ngit dawuturus hopan saṇḍung lamur skartahun pabisar pawuruk pawlangwlang wli hapū wli | harĕng wli wadung wli tambā wli pañjut mang

20. rumbai ma(ng)guñjai juru huñjĕman juru jalir manghwan haturan bang haturan pādu tkarikanang ma | manaḥ magalaḥ magaṇḍi matĕngrā

21. n maliman makuda pakarapan pawalakasan panghayapan pangurungan pangalasan | pamanukan pasugalan alawa

22. sambal sumbul hulun haji jĕnggi singgaḥ mabṛṣi watĕk i jro ityaiwamādi kabeḥ | tkaring sukha duḥkha kadyāng(ganing ma)yang

23. tanpawwaḥ mamuk matitibā wipati wangkai kabunan rāḥ kasawur ing hawan hidukasira | t duhilatĕn mami(jila)kĕn wsi

24. ning kikir mamu(ng)pa(ng) mati sinambĕr ning glap mati sinanghat ning sapi salaḥ pati lūdan tūtan angśa pratyangśa ḍĕṇḍa kuḍĕ(ṇḍa)

25. hala yatikā tan tamā irikang wiṣaya ri hantang kewalā ikang wiṣaya ta pwa muktya sasukhaduḥkhani thā | ninya tan kaparabyāpāra (de)ning len

26. mangkana rasanyānugraha śrī mahārāja irikang wiṣaya munggu ring linggopala kadĕgan de mpungki kajung | mpungkwi sadasmṛti tinu(ta)kĕn de sa rā

27. t langka kunang yan hana patpāngulahulahāngruddhā mne hlĕm ryyānugraha śrī mahārāja knā | na ḍaṇḍa kā 1 su 5 atĕ(hĕr a)manggiha (sa)

28. lwirning pañcamahāpatāka yāwat candraśca kadi lawas sang hyang candrāditya n sumulu | hi bhuwana maṇḍala …….. mana

29. …….. makangaran gumayak kulubur mangaran wnaputra magadung mangaran iṇḍangi ha | …… d mang(aran)

Bagian Atas

ran pagĕḥ samangkana kweḥ ning rāmānarimānugra(ha) …. n …wwahanyapagĕḥ mangaran sarwwahana ………[1]

Lihat pula[sunting | sunting sumber]

Referensi[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b c Poesponegoro, Marwati Djoened; Notosusanto, Nugroho (2008). Sejarah Nasional Indonesia II: Zaman Kuno. PT Balai Pustaka. ISBN 979-407-408-X. [pranala nonaktif permanen] Cet. II, hlm. 288. Diaksés 6 Agustus 2012.

Muljana, Prof. Dr. Slamet (2006). Tafsir Sejarah Nagara Kretagama. LKiS Yogyakarta. ISBN 979-25-5254-5.  Cet. IV, hlm. 46. Diaksés 6 Agustus 2012.