Prasasti Gulung-Gulung

Dari Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas
Prasasti Gulung-Gulung di Museum Nasional Jakarta.

Prasasti Gulung-Gulung, atau nama lainnya Prasasti Singosari V, merupakan prasasti yang ditemukan di Singosari, Kabupaten Malang. Prasasti ini merupakan prasasti tertua dari masa Mpu Sindok, dan dibuat dari batu. Huruf dan bahasa yang digunakan adalah Jawa Kuna. Prasasti Gulung-gulung dikeluarkan pada hari Selasa Pahing, tanggal 9 Suklapaşa, bulan Waiśaka, tahun 851 Śaka, atau bertepatan dengan tanggal 20 April 929 Masehi.

Isi[sunting | sunting sumber]

Pada saat itu Rakryān Hujung pu Maduraloka memohon kepada Śrī Mahāraja Rake Halu Pu Siṇḍok Śrī Iśānawikrama Dharmottuṅgadewa agar diperbolehkan menetapkan sebidang sawah di Gulung-Gulung, yang telah dihadiahkan kepadanya seluas 7 tapak, untuk dijadikan sima. Juga ia memohon tambahan, yang berupa sebagian hutan yang terletak di Bantaran agar juga dijadikan śīma. Tujuannya untuk dijadikan tanah wakaf (dharma ksetra), berupa tanah sawah di Kuśāla bagi bangunan suci Rakryān Hujung, yaitu Sang Hyang Mahāprāsāda di Desa Hemad. Penghasilan sawah itu akan dijadikan persembahan bagi Sang Hyang Kahyaṅan Paṅawan. Persembahan itu berupa seekor kambing dan 1 pada beras yang diberikan setahun sekali, yaitu pada waktu upacara pemujaan bagi bhatāra yang ada di Desa Paṅawan. Hal itu disebabkan karena dulu Kahyaṅan di Desa Paṅawan ada di Gunung Waṅkědi. Jadi, sebenarnya hanya ada satu bhatāra yang dipuja, baik yang ada di Desa Hemad maupun Desa Paṅawan. Jika sedang diadakan pemujaan di Desa Paṅawan, maka penduduk di Desa Hemad juga mengikuti upacara tersebut, begitu pula sebaliknya. Upacara pemujaan di kedua bangunan bangunan suci dilakukan pada saat matahari melintasi garis khatulistiwa pada bulan Maret dan September.

Selain itu, ada simā lain yang terdapat di Desa Batwan, Desa Guru, Desa Air Gilaṅ, dan Desa Gapuk. Desa-desa itu berkewajiban untuk memberi persembahan kepada sang hyang prasāda di Desa Hemad, dengan rincian kewajiban yang telah ditentukan oleh masing-masing desa. Raja mengabulkan permintaan tersebut dan kedua desa itu pun dijadikan sima yang tidak diwajibkan membayar pajak. Sesudah upacara peresmian selesai, maka Rakryan Hujung Pu Maduraloka membagikan hadiah kepada para pejabat kerajaan dan para saksi yang turut menyaksikan upacara tersebut.

Dalam Prasasti Gulung-gulung ini disebutkan beberapa nama tempat yang kemungkinan besar berada di daerah Malang. Nama Bantaran saat ini masih ada sebagai nama sebuah kampung berada di Kecamatan Lowokwaru. Disebutkan juga seorang patih dari Tugaran, yang di kemudian hari banyak disebut dalam Pararaton, diduga sekarang menjadi Tegaron di daerah Gunung Buring. Juga disebut-sebut sebuah gunung suci bernama Wangkedi. Disebutkan bahwa terdapat suatu bangunan suci yang besar berjuluk kusala rakryan hujung mahaprasada i hemad dan sang hyang kahyangan i pangawan. Kedua bangunan itu suci itu dikatakan berasal (turunan) dari Gunung Wangkedi yang merupakan mula kahyangan (tempat bersemayam hyang yang pertama atau utama). Mungkin nama Wangkedi adalah nama asli Gunung Bromo di kemudian hari.

Transkripsi[sunting | sunting sumber]

Sisi Depan[1]

1. || awignam astu gaṇapataye namah || swasti śakawarsātīta 851 baiśākha māsa tithi nawamī śuklapakṣa

2. ca. wāra pūrwwaphālguṇīnakṣatra yoṇi dewatā ayuṣmān yoga irikā diwaśa rakryān hujung pu maduralokā

3. rāñjana manambaḥ i śrī mahārāja rake halu pu siṇḍok śrī īśānawikramadharmmottunggadewa sumīma ikang dmakṣa waḥ i

4. gulunggulung tapak su 7 muang alas i bantaran satngah paknānya dharmmakṣetrā sawahani kuśala rakryān hujung mahā

5. prāsāda hěmad mangasěa i sang hyang kahyangan i pangawān mapangasěa wḍu 1 pāda 1 angkěn kapūjan bhaṭāra i pa

6. ngawān ing pratiwarṣa āpan ngkai gunung wangkḍi mūla kahyangan i pangawān ring purāṇa matangyan tunggala gatyanika

7. sang hyang kahyangan kapwa silih lawada sakarmmaṇya i pangawān muang i hěmad yan tka (ring) kapūjan bhaṭāra i pangawā

8. n umilwa sakarmmaṇya i hěmad tka ning kapūjan bhaṭāra i hěmad ilwa sakarmmaṇya i pangawān ing biśuwakāla

9. ndhan prasiddha tunggal bhaṭāra mangadhiṣṭhāna i hěmad i pangawān muang hana sīma putraswa i batwan muang i curu

10. iyair gilang i gapuk imbang paknānya mangasěa i sang hyang prāsāda i hěmad kramani pangasönya i batwan śikha

11. pañjat i curu Iuga watu sukat 1 kalapa 20 mā 1 iyair gilang Inga watu sukat 20 mā 2 i gapuk ruang ……. rimpang

12. …….. mā …….. mangkana krama ni pangasönikanang sīma putraswa mijila angkěn bisuwa ring kapūjan bhaṭāra ri hěmad ma

13. …….. rakryān hujung i śrī mahārāja tlas sinanmata matěhěr la tan inargha( )kan rakryān hujung

14. …….. an sīma sawaha sang hyang prāsāda i hěmad paknānya swatantrā tan katamāna deni patih wahuta rāma nāyaka

15. ya samgat nguniwaih saprakāra ning mangilala drabyahaji ring dangū miśra paramiśra wuluwulu prakāra pangurang kring paḍam

16. ……… paranakan limus galuh pangaruhan taji watu tajam sukun haluwarak rakadut ………… katunggaran ta(pahaji)

17. airhaji malandang lěbalěb kalaka kutak tang(k)il tŗpan saluit tuhadagang tuhagusali mangrumbai manguñjai

18. hsannammakuharan huñjamman watu walang pamaṇikan maṇiga sikpan rumban wilang wanua wiji kawaḥ tingkěs mā

19. tuhāñjuḍi juru jalir miśra hino wli hapū wli tambang wli pañjut wli harěng palamak paka ……… wrutan dampulan

20. tpung kawung sungsung pangurang pasukalas payungan pulung paḍi pabisar pagulung pānginnangin sipat wilut pāmawaśya

21. ………n turunturun panrāngan skar tahun panusuḥ pahaliman kḍi walyan widu mangidung sambal sumbul hulun

22. ……… pamŗṣi watakki jro ityaiwammādi tan tamā irikanang sīma kewala sang hyang parhyangan pramāṇa i sadrabyahajinya

23. (ka)baiḥ mangkana ikanang sukhaduḥkha kadyangganing mayang tan mawuaḥ walū rumambat ing natar wipati wangkay kābunan rāḥ ka

24. ring dalan wāk capalā duhilatan hastacapalā mamtuakan wuriningkikir mamūk mamumpang lūdan tūtan ḍa

25. (ṇḍa) kuḍaṇḍa bhaṇḍihalādi bhaṭāra prāsāda ataḥ parānani sadrabyahajinya kunang ikang miśra mañambul mañawring

26. ……… mangapus mapahangan manarup manūlawungkuḍu mangdyun mabubar ma(ng)hapu malurung magawai rungki payung wlū mopiḥ

27. agawai kisi manganamanam mamubut manawang makalakalā mamisaṇḍung manuk bhaṭāra ri prāsāda ataḥ pramāṇā i sadra(bya)

28. hajinya samangkana ikanang barahu pawalijā 1 ma su hara 2 tanpatuṇḍāna madagang kapas wungkuḍu abasana kalima banta(l)

29. angañjal 1 paṇḍai wsi satarub paṇḍai mas 1 paṇḍai tambaga 1 kangsa 1 angulang kbo sawurugan sapi prāṇa 3 wḍus

30. ranggang angulang aṇḍaḥ sa( )rub samangkana kramanika …….. i ma ba ………….. i salu ir ni drabya haji saprakāra irikana


Sisi Belakang[1]

1. angasěakan rakryān hujung pasěkpasěk i śrī mahārāja mas su 5 wḍihan tapiścadar yu 1 muang i ra

2. kryān kabaiḥ kapua winaih pasěkpasěk kayānurūpa rakai sirikan dyaḥ hamarendra wka dyaḥ balyang rakryā(n mo)

3. mahumaḥ kāliḥ maḍaṇḍěr pu padma anggěhan pu kuṇḍala tiruan ḍapunta taritip inangsěan pasěk mā 1 wḍi(han)

4. tapiścadar yu 1 sowang sowang halaran pu guṇottama inangsěan pasěk mā 1 wḍihan ragi yu 1 mamrāti

5. cakṣana ma(ng)huri pu paṇḍamuan tilimpik pu dhanuka dalinan pu karṣaṇa winaih pasěk mā 5 wḍihan ragi yu

6. sowang sowang wadihati sang dinakara akudur pu balawān winaih pasěk ma 1 wḍihan ragi yu 1 sowang sowang

7. tuhān i wadihati 2 miraḥmirah sang halang paluh halaran sang lbar poḥ tuhān i makudur 2 watu walaing sarama

8. takīlung sang tpussěn winaiḥ pasěk mā 5 wḍihan ragi yu 1 sowang sowang pangurang i wadihati sang wungū anunggū sang

9. ………. pangurang i makudur sang rakwěl anunggū akulumpang winaih pasěk mā 2 ku 2 wḍihan hlai 1 sowang sowang sang tuhān

10. (pa)kāraṇān juru kanayakān samgat gunungan puntun juru wadwa rarai sang raguyu juru kayu labubālī kaṇḍamuhi punta

11. …….. ta waraṇi sang nidhi parujar i sirikan hujung galuḥ i wka wiridiḥ i kanuruhan rokat i sba(ng) sang wimala i srāngan sang si

12. kyata i maḍaṇḍěr sang cakra ryyānggěhan sang widya i tiruan sumuḍun punta sanggama winaiḥ pasěk ma 1 kinabaihān

13. ……. lumaku manusuk i wadihati sang rapöhan i makudur sang ramānang winaih pasěk mas su 2 mā 8 sowang sowang pangu

14. ……. i sang hyang kudur mas su 5 ho( )sa( )ji pomahumaḥ prakāra dakṣiṇa sang hyang brahmā mā 1 sang hyang lambu mā 1 sang hyang

15. suk wḍihan yu 1 wḍihan nire wadihati makudur yu 2 singhěl nira yu 1 patih juru kāliḥ trasah sang kayu mañěb (matöb)

16. subuta winaih pasěk mā 5 wḍihan ragi yu 1 sowang sowang parujarnya pinghe ryyapaskaran winaiḥ mā 2 ku 2 sowang sowang

17. patiḥ kahyunnan punta nni kurus sang dumpil waraṇā sangambata sang smī winaiḥ ma 2 wḍihan ragi yu 1 sowang sowang patiḥ ka

18. …… ngan mangharěp babak rikang kāla sang lagi winaiḥ ma 5 wḍihan ragi yu 1 wargga patiḥ anakbi ilu kinannān pasěk maba

19. anakbi sanajī ibu ni marapi sang kběk winaiḥ mā 2 kain wlu 1 sowang sowang wargga kahyunnan laki laki winaiḥ

20. …… hari wangsa(ḥ) bāṇa juru ḍangkal marapi winaiḥ mā 2 wḍihan hlai 1 sowang sowang patih samgat sang jarā ma(ha

21. …… saba sang syak winaiḥ pasěk mā 4 wḍihan ragi yu 1 sowang sowang juru wanua sang hīra panulisan bajrama malā

22. ……. měng winaiḥ mā 2 wḍihan yu 1 sowang sowang parujar patih kahyunnan bipat parujar patiḥ samgat babus parujar

23. tamban gusti ……………….. i pakāraṇān astuti malawang kālih janggakrāndhaḥ pananglar go

24. …….. kalasambī kajung kilangan ………ntara winaih mā 1 wḍihan hlai 1 sowang sowang wahuta panguñjangan

25. han putra laguntan enak winaih pasěk mā 5 wḍihan ragi yu 1 sowang sowang taṇḍa rakryān ilu………….. sakṣi rika

26. kāla kanuruhan dyaḥ mumpang waharu pu kalumpang winaih pasěk mas su 1 ma 4 wdihan pati hlai 6 sowan

27. (tu)hān i kanuruhan sang rabaṇir sang māja wungkal kilung sang partha winaih mas su 1 mā 4 kinabaihānnira wḍihan ragi hlai 1

28. ……… tpi siring ilu pinakasākṣi rakryan juru gotra i kanuruhan rakai pangambulan rakai siñjasan winaiḥ mā

29. han yu 1 sowang sowang gotra i tampuran sang mādhawa bapa dyah damū muang dyaḥ damū winaih mā 2 wḍihan hlai 1

30. sowang sowang dewata kaki i balaṇḍit sang śiwarāśi winaiḥ pasěk mā 4 punta i pangawan ungkěr pramukha wi


Sisi Samping[1]

A.

1.

2. (winai)ḥ pasěk ku( )ma ……i

3. kanuruhan sang jata ……….mangha

4. sang hiraṇya patiḥ pamgat

5. saśrakaśita patiḥ i tugaran

6. pangajluran sang mala patiḥ

7. pangkur i waharu sang rangga winaiḥ

8. pasěk mā 4 wḍihan yu 1 so

9. (wang) sowang samangkana kwaih ni

10. ……….pinakasākṣī hinanāké

11. n kāla ning manusuk ri tlas i

12. sang mapatiḥ wahuta rāma ki i

13. ping kabaiḥ winaiḥ pasěk

14. non ta sira mapaktya malūngguh ya

15. thākrama irikāng tkan pasa

16. lor kidul kuluau weta

17. n irikāng kalangan ri hěmad

18. tumama ta sang mawaju haji ri kala

19. ngan ri pkan ri hěmad maglar saji

20. ha …….. sang hyang susuk sangkap sakrama

21. (ning da)ngū manětěk hayam mamantinga

22. (ka)n hantiga i sang hyang watu těas

23. …………… mamapang hyang manapathe

24. indah ta kita kamung hyang i śrī bapra

25. keśwara śrī haricandana agasti ma

26. ………………………………………

27. rawiśaśī kṣiti jala pawana hutāśana

28. jayāmānākāśa dharmma ahoratri

29. ………yakṣa rakṣasa pisāca pretā


B.[1]

1.

2.

3.

4. …………………………………(nā)

5. garājā durggadewī śatura(śra)

6. pañcasurendra hyang kālamŗtyu

7. sakweḥta gaṇa bhūta

8. (mang)rakṣa pŗthiwī manarīrā ri sarwwabhū

9. ta umasuking sarwwaprāṇa kita ka

10. ……………..sākṣībhūta stitiha na suka

11. aḍḍěngě akan iking samaya sapatha

12. sumpaḥ pamangmang mami ri kita lila

13. ……….. yāwat i kanangngwang durācāra

14. wam tan makmit umulabulaha i

15. king śīma nguniweh dumawut

16. susuk těas kulumpang

17. dur …a …………ngananya pa

18. ………….hulun gŗhastha wiku yā

19. wat ba ……………………..

20. i pambaikanta iriya …………….

21. l ringaděgan tampyal ri těngěnan

22. ………………………… rantan ususnya

23. tti sbitakan ḍalamanya ata

24. tan tusna sama irikang sahū pra

25. ntu īningūpadrawa mtunya ta

26. lintah lakab wdit tmahanya

27. pañcamahāpātaka tmunya nda

28. yan linirang ri tlas ing manusuk

29. lumkas ta makurěnkurěn ni sira ka

30. baiḥmaglar kawung skul paripūrṇna


C.[1]

1. ……………………

2. ……………………

3. …………………….

4. ……………….rakryān

5. ……………………..

6. ……………umintonnakan

7.

8. winaih mas 4 kinabaihanya

9. …………………..

10. naih ma 4 kinabaihanya

11. …………………..

12. těp pramukha winaih mas

13. 4 kinabaihan ……….

14. ……………..


D.[1]

1……………….ngka

2………………..

3………………..

4………………….

5. la hantiga ina …….gulū ni

6. …………….atag sisir

7. ………………….kilat

8. ngan …………….. alapalap

9. ………………………

10. lumkas ta sira kabaih manaḍaḥ

11. ……………………tka

12. ri piṇḍwa ……..winuwuhan sira

13. ……………….lwirni

Referensi[sunting | sunting sumber]

  1. ^ a b c d e f nGalamediaLABS. "Prasasti Gulung-Gulung". ngalam.id.